Ochrona wsi Kruszyniany to główny temat wizyty wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalnego konserwatora zabytków – prof. Magdaleny Gawin w województwie podlaskim.

Kruszyniany – wieś położona na wschodnich krańcach województwa podlaskiego, zamieszkana zarówno przez muzułmanów, jak i mniejszość chrześcijańską. Znajdujący się tam zabytkowy meczet i cmentarz muzułmański stanowią materialne źródło dziejów Tatarów Polskich. Są dowodem bogactwa kulturowego i tolerancji religijnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz świadectwem wielowiekowego funkcjonowania społeczności muzułmańskiej w państwie chrześcijańskim. Zarówno meczet, jak i cmentarz mają status Pomnika Historii.

Ochroną konserwatorską objęty jest także historyczny układ przestrzenny wsi Kruszyniany (tzw. układ ruralistyczny), a co za tym idzie – pozostaje on od wielu lat pod stała kontrolą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku. Teren ten obejmuje przestrzenne założenie wiejskie zawierające zespoły budowlane i pojedyncze budynki, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg (tak art. 3 ust 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).

Wczorajsze (15.07) spotkanie zorganizowane przez prof. Małgorzatę Dajnowicz – podlaskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków z udziałem wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalnego konserwatora zabytków – prof. Magdaleny Gawin dotyczyło możliwości rozszerzenia ochrony wsi Kruszyniany.

„W związku z planowanymi inwestycjami, dotyczącymi budowy ferm przemysłowych drobiu w odległości około 1400 metrów od granicy ochrony konserwatorskiej Kruszynian (gdzie mizar i meczet uznane zostały przez Prezydenta RP za Pomnik Historii) postanowiłam o zorganizowaniu zamkniętego spotkania merytorycznego z udziałem prof. Magdaleny Gawin – Generalnego Konserwatora Zabytków, Wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na temat dalszych możliwych i szerszych form ochrony wartości kulturowych związanych z tą miejscowością. Zasadniczo podczas dyskusji rozważane były dwie koncepcje ochrony – utworzenia w tym miejscu Parku Kulturowego oraz Parku Krajobrazowego.” powiedziała prof. Małgorzata Dajnowicz, podlaski wojewódzki konserwator zabytków.

W rozmowie z dziennikarzami prof. Magdalena Gawin powiedziała: „Wieś Kruszyniany, gdzie znajduje się zabytkowy meczet i mizar, czyli muzułmański cmentarz musimy chronić, to wyjątkowe miejsce„. Przypomniała, że Kruszyniany i Bohoniki to Pomniki Historii. „To są najwyższe możliwe wyróżnienia, najwyższa forma ochrony, równoznaczna z listą UNESCO. Pomniki Historii są wręczane jako ta wyjątkowa wartość dla polskiego dziedzictwa przez prezydenta RP.„

Uczestnicy spotkania wspólnie wypracowali kompromis dotyczący możliwych form ochrony Kruszynian. Chodzi o utworzenie parku kulturowego lub parku krajobrazowego. Oba warianty będą teraz konsultowane z udziałem samorządu lokalnego i mieszkańców.

W spotkaniu roboczym, które odbyło się w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Białymstoku wziął udział także wojewoda podlaski Bohdan Paszkowski, wicemarszałek województwa podlaskiego Wiesława Burnos, starosta sokólski Piotr Rećko, burmistrz Krynek Jolanta Gudalewska, radca minister ds. konserwatorskich Zbigniew Maj, z-ca Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków mec. Małgorzata Kierzkowska, przewodniczący Muzułmańskiej Gminy Wyznaniowej w Kruszynianach Bronisław Talkowski, przedstawicielka Stowarzyszenia „Dolina Nietupy” Kaja Kojder.

Wiceminister Gawin i prof. Małgorzata Dajnowicz spotkały się także z rektorem Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku – prof. Adamem Krętowskim, żeby porozmawiać o postępach prac konserwatorskich prowadzonych przy Pałacu Branickich w Białymstoku (obecnie siedziba Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku). Główna rezydencja hetmańska Jana Klemensa Branickiego to obiekt o wyjątkowej wartości dla architektury i sztuki polskiej, wzorowany na siedzibach królewskich i możnowładczych charakterystycznych dla XVII-wiecznej architektury pałacowej Francji. Pałac Branickich w Białymstoku jest zaliczany do najpiękniejszych realizacji barokowej architektury w tej części Europy. Mecenat hetmana Jana Klemensa Branickiego doprowadził w XVIII wieku do opatrzenia białostockiego pałacu mianem „Polskiego Wersalu”. W tym roku prowadzone będą prace konserwatorskie zewnętrznych elementów architektonicznych Pałacu Branickich. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku otrzymał na ten cel dotację Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Zabytkowa leśniczówka Dziedzinka w samym sercu Puszczy Białowieskiej to ostatni przystanek na trasie wczorajszej wizyty wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego w województwie podlaskim. Położona w środku lasu, przy polnej drodze, na prostokątnym, nieogrodzonym siedlisku drewniana leśniczówka została wybudowana w 1935 roku.  Przez ponad 30 lat mieszkała tu Simona Kossak – profesor nauk leśnych, biolog i miłośniczka dzikiej przyrody.

Prof. Małgorzata Dajnowicz, wojewoda podlaski Bohdan Paszkowski i dyrektor Białowieskiego Parku Narodowego Michał Krzysiak, pokazali wiceminister Gawin także zespół pałacowo-parkowy w Białowieży, jeden z najcenniejszych tego typu zabytków w województwie podlaskim. Ogromne walory historyczne tego miejsca związane są z pobytem tu królów polskich oraz carów rosyjskich.