W dniu 3 sierpnia 2022 roku prof. dr hab. Małgorzata Dajnowicz – Podlaska Konserwator Zabytków brała udział w spotkaniu Komitetu Organizacyjnego Jubileuszu 200-lecia rozpoczęcia budowy Kanału Augustowskiego. Obrady odbyły się w siedzibie Zarządu Zlewni w Augustowie z inicjatywy Przemysława Dacy – Prezesa Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.

W rozmowach uczestniczyli m.in. Przemysław Daca – Prezes Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, Mirosław Markowski – Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Białymstoku, Jarosław Szlaszyński – Starosta Augustowski, Mirosław Karolczuk – Burmistrz Miasta Augustowa, Wiesław Gołaszewski – Wójt Gminy Płaska oraz przedstawiciele Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, parków narodowych a także władz samorządowych z obszaru powiatu augustowskiego.

W trakcie spotkania zaproponowano organizację szeregu inicjatyw związanych z obchodami jubileuszu. Podlaska Konserwator Zabytków weźmie czynny udział w jego przygotowaniach.  W związku z powyższym zaplanowano kreację wystawy dotyczącej kanału o roboczym tytule „Kanał Augustowski w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków”.

W obliczu zagrożenia interesów ekonomicznych Królestwa Polskiego, którego handel zagraniczny znalazł się pod kontrolą Prus, powstał śmiały projekt stworzenia drogi wodnej Wisła-Bałtyk, omijającej granicę pruską.

Budowę właściwego kanału podjęto wiosną 1825 r. po zatwierdzeniu szczegółowego projektu. Jednak szereg prac inżynieryjnych rozpoczęto już w roku poprzednim. W pierwszej kolejności dokonano kanalizacji rzeki Netty, zgodnie z przyjętym generalnym założeniem, by żegluga otwierała się stopniowo od Narwi ku Niemnowi. Kierownictwo budowy sprawował początkowo ppłk Prądzyński.

W latach 1825-26 powstały śluzy w Białobrzegach i w Augustowie. W 1826 r. rozpoczęto także budowę czterech dalszych śluz: w Przewięzi, Dębowie, Swobodzie i Paniewie. Największe nasilenie prac budowlanych przypadało na lata 1827-29.

Działania wojenne w latach 1830-31 dotknęły również kanał. Zniszczeniu uległo wiele mostów zwodzonych i wrot śluzowych. Niedługo po upadku Powstania Listopadowego podjęto działania w celu usunięcia zniszczeń oraz dokończenia budowy kanału, co nastąpiło w 1839 r.

Organizacja Jubileuszu 200-lecia Kanału Augustowskiego to świetna okazja, aby upowszechniać wiedzę na temat perły technicznej i turystycznej, jaką z całą pewnością jest Kanał Augustowski. Zabytek ten od momentu budowy zachował się w stanie bliskim pierwotnego, nie zmieniając przy tym głównych zasad swojego działania. Stanowi unikalny zespół budowli hydrotechnicznych, zarówno ze względów naukowych jak i historycznych. Jego walory podziwiane są przez zwiedzających z Polski a nawet świata. Główne wartości zabytkowe kanału mieszczą się zarówno w zachowanych elementach urządzeń hydrotechnicznych, funkcjonujących według systemów inżynierskich z 1 ćw. XIX w., jak i stałej jego sprawności, świadczącej o wykwalifikowanym zespole budowniczych. Puszcza Augustowska, stanowiąca oprawę kanału, ubogaca jego wysokie walory krajobrazowo-turystyczne – dodaje prof. dr hab. Małgorzata Dajnowicz – Podlaska Konserwator Zabytków.

W 1979 r. Kanał Augustowski wraz ze śluzami, wyposażonymi w urządzenia hydrotechniczne i historyczną zabudowę oraz otaczający krajobraz kulturowy w pasie 1000 m w terenie otwartym i 200 m w terenie zalesionym, po obu stronach kanału, został wpisany do rejestru zabytków. Zaś w 2007 roku rozporządzeniem Prezydenta RP został uznany za Pomnik Historii.

4 lutego 2021 roku prof. dr hab. Małgorzata Dajnowicz – Podlaska Konserwator Zabytków wydała postanowienie o wyjaśnieniu treści decyzji wpisu do rejestru zabytków Kanału Augustowskiego.