W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich, zamieszczamy stanowisko Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków prof. Małgorzaty Dajnowicz w zakresie ochrony Kruszynian.

Białystok, 26.02.2020 r.

Stanowisko Wojewódzkiej Konserwator Zabytków prof. dr hab. Małgorzaty Dajnowicz w zakresie ochrony Kruszynian.

Historyczny układ przestrzenny wsi Kruszyniany (tzw. układ ruralistyczny) objęty jest ochroną konserwatorską na mocy decyzji  Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku z dnia 17 grudnia 1979 r. ( numer wpisu do rejestru A -552), a co za tym idzie pozostaje on od wielu lat pod stała kontrolą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku. Teren ten obejmuje przestrzenne założenie wiejskie zawierające zespoły budowlane i pojedyncze budynki, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg (tak art. 3 ust 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). Wielkość obszaru wpisu została przeanalizowana pod kątem historycznego ulokowania wsi i obejmuje cały teren pierwotnego założenia osadniczego. Ochroną na w/w terenie objęte są również (na mocy indywidualnych wpisów do rejestru zabytków) meczet oraz mizar zlokalizowane na terenie wsi Kruszyniany. Obiekty te wraz z meczetem i mizarem położonym w Bohonikach (gmina Sokółka) zostały uznane za Pomnik Historii ( rozporządzenie Prezydenta RP z 22 października 2012 roku Dz.U. 2012, poz. 1275), a  PWKZ w roku 2019 przyznał dotację na prowadzone prace budowlane przy ogrodzeniu mizaru w Kruszynianach.

Planowana inwestycja, związana z budową ferm kurzych lokalizowana jest w odległości ponad kilometra od granicy ochrony i znajduje się poza terenem zabudowanym wsi – na obszarze aktualnych pól i łąk. Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków w odpowiedzi na prośby mieszkańców już w marcu 2019 r. spotkał się ze społecznością lokalną. Podczas wizyty wyraził  swoje zaniepokojenie planowanymi inwestycjami oraz wskazał dostępne rozwiązania prawne – w tym zaproponował uchwalenie przez gminę Krynki dla danego obszaru miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub też podjęcie uchwały w przedmiocie utworzenia parku kulturowego. PWKZ popiera pomysł utworzenia parku kulturowego na terenie wsi Kruszyniany, nie mniej jednak jego powołanie pozostaje w wyłącznej gestii władz gminy Krynki. Pozytywna opinia PWKZ w przedmiocie utworzenia parku kulturowego, przy jednoczesnym braku działania ze strony właściwej miejscowo gminy, pozostanie bowiem bez znaczenia dla sprawy.

W tym miejscu należy wskazać, że PWKZ zajmował w sprawie przedmiotowego problemu stanowisko wielokrotnie, co uwidocznione zostało w odpowiedzi z dnia 22.02.2019 r. na interpelację poselską w sprawie zagrożenia wartości kulturowych Kruszynian, wystosowaną przez Prof. Piotra Glińskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w której wskazano, że Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków podziela obawy mieszkańców Kruszynian i społeczności muzułmańskiej, że uciążliwości dla środowiska przyrodniczego i kulturowego, wywołane funkcjonowaniem przemysłowych ferm drobiu w pobliżu zabytkowego układu przestrzennego wsi Kruszyniany, którego najważniejszymi elementami są meczet i mizar, stanowią realne zagrożenie wartości kulturowych miejscowości. Należy też mieć nas uwadze, że Kruszyniany leżą na Szlaku Tatarskim. Skutki uboczne (wzmożony transport kołowy, odór, zagrożenie sanitarne) działalności rolniczej tego typu, zlokalizowanej na obrzeżu Kruszynian, będą miały niekorzystny wpływ na atrakcyjność turystyczną miejscowości. Nie mniej jednak, co dostrzeżono również w treści interpelacji,  działka, na której planowana jest budowa przemysłowej fermy drobiu, leży ok 1400 m na północny zachód od granicy obszaru objętego ochroną konserwatorską.

Zaproponowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich (pismo Rzecznika do PWKZ udostępnione przez RPO do wiadomości publicznej) rozwiązanie w postaci wpisu do rejestru zabytków całej powierzchni geodezyjnej wsi Kruszyniany (łącznie z polami i łąkami) jako otoczenia zabytku nie jest w aktualnej sytuacji rozważane. Jak wskazuje bowiem art. 3 pkt 15 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami otoczeniem zabytku jest teren wokół zabytku lub przy zabytku wyznaczonym w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków ustanowiony w celu:

– ochrony wartości widokowych oraz

– ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.

Wobec faktu, iż zgodnie z ustawą obie w/w przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, przy założeniu, że inwestycja lokalizowana jest ponad kilometr od terenu objętego ochroną, ocena możliwości spełniania w/w przesłanek jest niemożliwa do wykazania.

Postulaty zaś co do objęcia terenu inwestycji miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub ustanowienia na tym terenie parku kulturowego choć słuszne i popierane przez PWKZ pozostają całkowicie poza zakresem jego kompetencji – w wyłącznej gestii gminy Krynki.

Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków

Prof. dr hab. Małgorzata Dajnowicz