Biżuteria wczesnośredniowieczna – Lunula

Oto Lunula. Zawieszka w kształcie półksiężyca wykonana ze srebra. Materiał ten odznacza się bardzo dobrą plastycznością, ciągliwością, połyskiem i odpornością na działanie czynników zewnętrznych.

Wytworzenie lunuli typu I, takiej jak na zdjęciu, polegało na odlaniu płyty lub sztaby, którą po umieszczeniu między płatami skóry delikatnie wyklepywano za pomocą młotków o owalnych kształtach. Miało to zapobiec uszkodzeniu blachy. Z wyklepanego fragmentu srebrnej blaszki przy pomocy nożyc blacharskich, przecinków lub piłek żelaznych wycinano pożądany kształt ozdoby. Aby zapewnić symetryczność zawieszki, prawdopodobnie w początkowym etapie, wyrysowywano korpus przy pomocy szablonu. Następnie na spodnią warstwę lunuli można było dolutować listewki wzmacniające jej strukturę, które jednocześnie mogły stanowić obrzeże krawędzi zagiętego i zlutowanego uszka. Ostatnim etapem kształtowania zawieszki było piłowanie i wygładzanie jej brzegów.

Po ukształtowaniu przedmiotu można było przejść do jego zdobienia. Najczęściej używanymi technikami zdobniczymi w przypadku lunul były guzki, granulacja oraz filigran: guzki najczęściej wykonywano z odpowiednio zwiniętego i zlutowanego kawałka blachy, nieco rzadziej guzy tłoczono; granulacja jest techniką polegająca na mocowaniu niewielkich kuleczek (od 0,4 mm do ok  1 mm- czasami większych) do podłoża;  filigran jest metodą formowania zdobień z cienkich drucików przytwierdzonych do podłoża lub ażurowych, skręcone lub splatane a następnie lekko sklepywane, tak by przypominały drut perełkowy lub żeberko zdobione skośnymi liniami.

W czasie funkcjonowania zabytku tego typu przedmioty nie musiały spełniać funkcji praktycznych i były jedynie ozdobą i niejako nośnikiem symboliki oraz informacji o statusie. Zawieszki półksiężycowate, szczególnie tak okazałe jak te z Brańska, były elementem centralnym kolii, do których można było dołożyć dodatkowe zawieszki oraz paciorki szklane, metalowe lub kamienie szlachetne.

Uważa się, że lunule to przede wszystkim amulety związane z kultami księżycowatymi. Wierzono powszechnie we wpływ księżyca na wszystko co się dzieje na ziemi, szczególnie jeśli chodzi o świat roślinny – wzrost roślin, kwitnienie kwiatów.

Powyższa lunula jest jedną z 3 pochodzących ze skarbu wczesnośredniowiecznego (wstępnie datowanego na X/XI w.) odkrytego w okolicach Brańska, na który składa się łącznie 45 ozdób srebrnych, brązowych i szklanych oraz naczynia glinianego.

Dla zainteresowanych:

  1. Hanna Kóčka-Krenz, Biżuteria północno- zachodnio- słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań, 1993,
  2. Hanna Kóčka-Krenz, wczesnośredniowieczna biżuteria zachodniosłowiańska, Studia Lednickie XIII, Lednica, 2014,
  3. Sylwia Małachowska, Wczesnośredniowieczne zawieszki półksiężycowate znalezione na terenie ziem polskich, Archeologia Polski t. XLIII, Warszawa, 1998.