W ostatnim czasie zakończyliśmy kolejny etap prac związanych z remontem budynku dawnej szkoły w zespole zabudowań pofabrycznych dawnej fabryki Moesa w Choroszczy. Prace remontowe dotyczyły pomieszczeń znajdujących się na parterze budynku.
Zespół zabudowań dawnej fabryki Moesa w Choroszczy jest jedynym, w pełni zachowanym zespołem zabytkowej dziewiętnastowiecznej architektury przemysłowej na terenie województwa podlaskiego. Budynek, którego dotyczą prace został wzniesiony w 1892 r., wyróżnia się ceglaną elewacją.
Historia rozwoju choroszczańskiej manufaktury związana jest z postacią Christiana Augusta Moesa, który po zakupie obiektu, przyczynił się do jego szybkiej rozbudowy. Już w pierwszych latach wystawił w pobliżu pałacu dwa trzypiętrowe budynki tkalni. Zakład rozwijał się niezwykle szybko i w 1845 r. mieścił się w siedmiu budynkach murowanych oraz jednym drewnianym. Pracowało w nim ponad sto warsztatów tkackich i ponad półtora tysiąca robotników.
W 1846 r. zakład zyskał drugie miejsce w białostockim okręgu włókienniczym pod względem zatrudnienia i wartości produkcji. Równolegle zaczęła powstawać osada przyfabryczna. Przypuszczalnie to właśnie w tym czasie wybudowano pierwotny drewniany kościół ewangelicki, wtedy też wzniesiono szkołę.
W 1850 r. wybuch pożaru zniszczył główny budynek fabryczny, został on szybko odbudowany i ponownie wyposażony. W latach 90. XIX w. właścicielem fabryki został Karol August Moes.
W przededniu I wojny światowej na terenie założenia fabrycznego znajdowało się dwadzieścia budynków produkcyjnych, osiemnaście budynków pomocniczych, jedenaście budynków mieszkalnych, szkoła, kościół, piekarnia i poczta. Po wybuchu wojny wyposażenie, część surowców i towarów z fabryki wywieziono w głąb Rosji.
W 1929 r. teren dawnej fabryki został przeznaczony na prowadzenie Zakładu Psychiatrycznego w Choroszczy, który funkcjonuje do dziś.
Zespół zabudowań pofabrycznych jest objęty najwyższą formą ochrony. W 1984 r. został wpisany do rejestru zabytków.
Źródło: Studium historyczno-przestrzenne dawnego założenia fabrycznego Moesów, Białystok, 1986 r.