W XVI w. na terenie dzisiejszego wzgórza klasztornego, prawdopodobnie usytuowany był myśliwski dwór królewski. W 1667 r. król Jan Kazimierz nadał przywilej fundacyjny na założenie, na wyspie królewskiej, na jeziorze Wigry, klasztoru o. kamedułów.

Pierwszy etap budowy opierał się na wzniesieniu drewnianego kościoła, klasztoru oraz innych zabudowań, które spłonęły w 1671 r.

Po pożarze przystąpiono od odbudowy wigierskiego kompleksu, były to lata 80. XVII w. Personaliów projektującego całość założenia do dziś nie udało się ustalić. Za autora projektu kościoła uchodzi w ocenie niektórych badaczy włoski architekt Piotr Puttini. Inni zaś uważają, iż ze względu na projekt fasady należy do grupy kościołów barokowych, reprezentujących tzw. typ kapucyński, który dominował w realizacjach architekta niderlandzkiego Tylmana van Gamerena.

Dominantą kompleksu wigierskiego jest kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP wzniesiony w zachodniej części górnego tarasu. W jego wschodniej części usytuowano 10 eremów. Pustelnie na górnym tarasie są zamknięte od wschodu wieżą zegarową. Na zachód od kościoła usytuowana jest kaplica kanclerska. W południowo-zachodniej części kompleksu znajduje się pałac biskupi. W narożniku północno-wschodnim usytuowany jest domek furtiana. Na wschód od niego ulokowano główne wejście na dolny taras. Północną część zespołu kościelno-klasztornego zamyka plebania i budynek gospodarczy. Na dolnym tarasie w części południowej jest kilka eremów, a w części południowo-wschodniej wieża schodowa.

Obie wojny światowe nie oszczędziły tych obiektów. W 1947 r. rozpoczęto odbudowę budynków założenia klasztornego. Prace rozpoczęto od kościoła, pozostałymi budynkami zajęto się dekadę później. Większość budynków zrekonstruowano w ciągu 20 lat. Prace we wnętrzach przedłużyły się ze względu na zawirowania społeczno-gospodarcze lat 80. XX w.

Na mocy decyzji z 1979 r. zespół pokamedulski w Wigrach został wpisany do rejestru zabytków. Zespół ten imponuje rozmachem założenia przestrzennego oraz przedstawia dużą wartość historyczną w zakresie sztuki sakralnej zakonu kamedułów z okresu baroku.

W 2023 r. Parafia Rzymskokatolicka pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Wigrach otrzymała dotację Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w wysokości 90 000 zł przeznaczoną na konserwację ołtarza bocznego Św. Michała Archanioła z poł. XVIII w. znajdującego się we wnętrzu kościoła parafialnego.

___________

Źródła:

1. Archiwum WUOZ w Białymstoku,
2. M. Dajnowicz, A. Miodowski, Biografia zawodowa Władysława Paszkowskiego białostockiego konserwatora zabytków w fotografiach zapisana (1945-1972) część 2.