Zespół dworsko-ogrodowy w Pomianach

Zespół dworsko-ogrodowy w Pomianach położony jest około 15 km na południowy zachód od Augustowa, po wschodniej stronie lokalnej drogi prowadzącej z Bargłowa Kościelnego do Borzym. Początkowo składał się z części rezydencjonalnej, gospodarczej, kompleksu przemysłowego, kolonii mieszkaniowej i ogrodu-sadu.

Położenie wśród naturalnego krajobrazu polodowcowych wzgórz nadały zespołowi charakter krajobrazowy, podkreślony stawami, ogrodem, a także aleją drzew.

Początek dóbr ziemskich w Pomianach należy wiązać z osobą Pawła Pomiana. Mężczyzna na mocy nadanego przywileju, przez wielkiego księcia Aleksandra z Wilna, otrzymał część ówczesnej puszczy rajgrodzkiej. Po nim, majątek odziedziczył Tadeusz Pomian z Grabowa. Po bezpotomnej śmierci Tadeusza, dobra zostały rozdzielone pomiędzy jego krewnych. W wyniku tego podziału, spadkobiercy założyli dwie osady – Pomiany i Łabętnik.

Według źródeł zespół folwarczny powstał najpóźniej w XVIII w. Pierwsze wzmianki wskazują na 1827 r., kiedy to istniała już spora wieś i folwark, liczące około 180 mieszkańców.

Właścicielem dóbr w drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. był Adolf Bonkowski. W tym czasie majętność przechodziła okres rozkwitu. W folwarku powstawały nowe budynki gospodarcze i przemysłowe, a także prawdopodobnie przebudowano dwór.

Niestety, w latach dwudziestych XX w. majątek został zadłużony. W latach trzydziestych został z tego powodu zlicytowany i rozparcelowany. Układ przestrzenny założenia został ostatecznie ukształtowany prawdopodobnie pod koniec XIX lub na początku XX w.

Zespół dworsko-ogrodowy w Pomianach jest objęty ochroną konserwatorską poprzez włączenie do wojewódzkiej ewidencji zabytków.